اختلال استرس پس از سانحه، واکنشی به یک رویداد آسیب‌زا از قبیل جنگ، تجاوز جنسی یا جسمی، تصادف جدی، مصیبت، زندانی با شکنجه شدن و ابتلا به یک بیماری تهدید کننده زندگی است.
یکی از علائم اولیه اختلال استرس پس از سانحه، یادآوری ناخواسته رویداد آسیب زا است. این علائم می تواند به شکل خاطرات، کابوس ها یا فلش بک های عودکننده (که در آن فرد خود را دوباره در موقعیت آسیب زا تصور می کند) بروز پیدا کند. علاوه بر این، افراد مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه تمایل دارند از نشانه های درونی و بیرونی مرتبط با رویداد آسیب زا اجتناب کنند. این اجتناب ها عموما منجر به احساس کرختی یا گسل هیجانی می شود. همچنین این بیماران دائما برانگیختگی مفرطی را تجربه می کنند که می تواند منجر به خشم مزمن، بی خوابی، عدم تمرکز و احساس دائمی در معرض خطر قرار گرفتن شود.
برای اینکه فرد تشخیص اختلال استرس پس از سانحه را دریافت کند، باید این علائم را حداقل یک ماه تجربه کند. اگر علائم کمتر از 3 ماه به طول بیانجامد، به عنوان اختلال «حاد»، توصیف شده و در غیر این صورت «مزمن» توصیف می شود. اگر علائم تا 6 ماه پس از حادثه آسیب زا شروع نشوند، به آن نوع «بروز دیررس»می گویند. افرادی که حادثه آسیب زا را کمتر از یک ماه پیش تجربه کرده اند ،ولی علائم مشابه اختلال استرس پس از سانحه را دارند که منجر به آسیب قابل توجه به مدت حداقل 2 روز شده است، تشخیص اختلال استرس حاد دریافت می کنند.حدود 60درصد مردان و 50درصد زنان گزارش کرده اند که حداقل یک رویداد آسیب زا را در طول زندگی خود تجربه کرده اند. با این حال، تنها بخش کوچکی از این افراد دچار اختلال استرس پس از سانحه می شوند. شیوع طول عمر اختلال استرس پس از سانحه در جمعیت عمومی از 6/8% تا 7/8%برآورد شده است .احتمال ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه در زنان دو برابر مردان است .مهم ترین عوامل بروز این اختلال در زنان، سوءاستفاده جنسی و در مردان، جنگ است.
اختلال استرس پس از سانحه می تواند در هر سنی بروز پیدا کند. علائم، اغلب مدت کوتاهی پس از عامل آسیب زا پدیدار می گردد و اغلب افرادی که ملاکهای اختلال استرس حاد را احراز می کنند، به سمت ابتلا به اختلال استرس پس از سانحه نیز پیش خواهند رفت. با این حال، در برخی موارد علائم تا ماهها و حتی سالها پس از رویداد آسیب زا بروز پیدا نمی کنند. به عنوان مثال، نتایج یک پژوهش نشان داد 46٪ از بیماران مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه تا یک ماه پس از رویداد آسیب زا ،علائم قابل توجهی نشان نداند.تقریبا در نیمی از بیمارانی که ملاکهای کامل اختلال استرس پس از سانحه را احراز می کنند، علائم به طور خودبه خودی در طول ۳ ماه بهبود می یابند. با این حال در سایر بیماران، علائم اختلال استرس پس از سانحه مدت زمان طولانی باقی می ماند (اغلب برای چند سال) و ممکن است باعث مشکلات قابل توجه و پایدار شوند.
پژوهش ها عوامل متعددی را شناسایی کرده اند که احتمال ابتلای فرد به اختلال استرس پس از سانحه را پس از مواجهه با رویدادهای آسیب زا افزایش می دهند. مواجهه مستقیم با رویداد آسیب زا ،شدت زیاد آسیب، مدت زمان طولانی مواجهه با رویداد آسیب زا و احساس خطر مرگ، احتمال ابتلا به این اختلال را افزایش می دهد.
درمان شناختی رفتاری در درمان اختلال استرس پس از سانحه
به طور کلی نتایج پژوهش ها نشان می دهند که درمان شناختی رفتاری برای درمان اختلال استرس پس از سانحه از اثربخشی مناسبی برخوردار است.
26پژوهش، دریافتند که 67درصداز بیماران مبتلا به اختلال استرس پس از سانحه که تحت درمان های شناختی رفتاری قرار گرفته اند، دیگر واجد ملاکهای تشخیصی این اختلال نیستند.
انواع رویدادهای آسیب‌ها زایی که با استفاده از چنین درمان هایی به طور موفق درمان شده اند شامل جنگ، تجاوز جسمی و جنسی، تصادف وسیله نقلیه و خشونت های سیاسی می باشند. نتایج پژوهش ها نشان می‌دهد که اختلال استرس پس از سانحه مرتبط با جنگ، دشوارترین نوع رویداد آسیب زا برای است و کمترین نرخ بهبود را در بین همه رخدادهای آسیب زا به خود اختصاص می دهد.
همچنین پژوهش ها نشان می دهند مواجهه طولانی مدت، بازسازی شناختی، آموزش ایمن سازی در برابر استرس، «حساسیت زدایی با حرکت چشم و پردازش مجدد» و درمان پردازش شناختی، در مقایسه با درمان های رایج و یا مشاوره حمایتی و عدم درمان، نتایج بسیار بهتری داشتند.
کیفیت شواهد درمان های مختلف شناختی رفتاری برای اختلال استرس پس از سانحه را بررسی کردند. آنها دریافتند «مواجهه» در اکثر کارآزمایی های بالینی کنترل شده از حمایت تجربی بالایی برخوردار است. بازسازی شناختی، درمان پردازش شناختی و حساسیت زدایی با حرکت چشم و پردازش مجدد» نیز حمایت تجربی مطلوبی کسب کردند. یافته ها برای آموزش ایمن سازی در برابر استرس متناقض، ولی به طور کلی مثبت بودند. در اکثر کارآزمایی های بالینی، آرام سازی در کنار سایر درمان های شناختی رفتاری مورد استفاده قرار گرفته بود.
شبیه سازی رویداد آسیب زا از طریق واقعیت مجازی، به عنوان نوع دیگری از مواجهه، از اثربخشی خوبی برخوردار است.