يكي از ناتوان كننده ترين اختلال هاي اضطرابي است كه شامل مجموعه اي از الگوهاي نا خواسته تفكر، احساس و رفتار است كه بسيار بي ثمر بوده و خارج از كنترل مي باشد.
وسواس فكري معمولا شامل افكار و تصاوير ذهني و تكانه هاي بي معني و ناخواسته و ناخوشايند است. اين نوع مزاحمت فكري احساس ناراحتي و اضطراب را بوجود مي آورد كه همراه با ترس از وقوع اتفاق بد ويا آزاردهنده مي باشد، و اين حس اضطراب باعث تمايل به انجام كاري براي كاهش اضطراب و برخورد با اين افكار ناخواسته ايجاد مي كند.
وسواس عملي ( رفتارهاي آيين‌مند و يا تشريفات )الگوهاي رفتاري هستند كه افراد مبتلا به وسواس-عملي در تلاش براي مقابله با افكار وسواسي اتخاذ مي كند و موجب احساس ايمني و اطمينان و كاهش اضطراب مي گردد در واقع وسواس ها باعث اضطراب مي شوند وتشريفات عملي واجتناب ها راهي براي كاهش اضطراب اند.
اگر چه اين تشريفات و رفتارهاي اجتنابي باعث كاهش اضطراب مي شود و در كوتاه مدت موفق اند ولي در بلندمدت اثر معكوس دارند، زيرا وسواس ها باز مي گردد و فرد آيين منديها را بيشتر و بيشتر انجام مي دهدو در طول زمان نيروي زيادي را صرف اين آيين و اجتناب بايد نمود به طوريكه عملكرد فرد در هر زمينه
شغلي،تحصيلي، اجتماعي ،روابط بين فردي ،زناشوئي و تفريحي مختل شود.
افراد زيادي ازموقعيت هاي كه وسواس در آنها برانگيخته مي شود اجتناب (فرار) مي كنندوخود را در خانه محبوس مي كنند.
اغلب افراد وسواسي ساير اعضاي خانواده را هم درگير رفتارها وتشريفات وسواس گونه خود مي كنند ،در نتيجه اختلال وسواس فكري-عملي با ميزان بالايي از ناتواني و كاهش #كيفيت_زندگي مرتبط است.
البته شايان ذكر است كه اين اختلال در افراد مختلف بسيار متفاوت مي باشد .
علت اختلال وسواس عملي چيست؟
پژوهش هاي زيادي از نقش عوامل ژنتيكي در بروز اختلال وسواس فكري-عملي حمايت مي كند.
گاهي افراد وسواس والدين رادر ايجاد بيماري مقصر مي دانند؛واعتقاد دارند كه آموزش هاي سخت گيرانه آنها باعث وباني اين اختلال مي باشد.
برخي پژوهشگران معتقدند تنبيه اشتباهات كودكان به صورت بسيار خشن ممكن است افراد را مستعد ابتلا به ترديدها وعادات وسواس گونه نمايد .
مشاهده افراد خانواده كه دچار اختلال وسواس-عملي هستند تا اندازه اي ممكن است به يادگيري اين عادت ها منجر شود.
از آنجايي كه افراد مبتلا به اين اختلال نرخ بيشتري از نابهنجاري هاي تولد ،سابقه ضربه به سر ،صرع،آنسفاليت ،مننژيت وكره سيدنهام رادارند ،پس وجود آسيب هاي عصب شناختي اوليه براي ابتلا به اين بيماري محتمل به نظر مي رسد.
واقعيت اين است كه اختلال وسواس فكري-عملي در خانواده هاي افراد مبتلا به صورت متراكم ديده مي شود و اين نشان دهنده نقش ژن ها و محيط در ايجاد بيماري مي باشد.
اختلال وسواس فكري عملي تا چه اندازه شايع است؟
اگرچه ابتدا تصور مي شد اختلال وسواس-عملي اختلالي نادرست ولي پژوهش ها نشان مي دهد ممكن است از هر ١٠٠ نفر ٢يا ٣نفر در طول زندگي خود اين علايم را بروز دهند.
پژوهش هاي اخيرنشان مي دهد اين اختلال در بين زنان و مردان شيوع يكساني دارد.
ولي در نمونه هاي مربوط به كودكان اختلال وسواس فكري -عملي در جنس مذكر بيشتر مشاهده شده است ونسبت ٢ به ١ رانشان مي دهد.
سن شروع اين اختلال بين آغاز نوجواني واوايل جواني است،اگر چه گاهي شروع در دوره كودكي نيز ديده مي شود .
دوره حساس ابتلا به اختلال وسواس فكري_عملي براي افراد مذكر ١٣ تا ١٥ سالگي و براي افراد مونث بين ٢٠ تا ٤٠ سالگي است .
اگرچه بروز اين اختلال تدريجي است وبروز ناگهاني در دوره كودكي مي تواند نشان دهنده يك اختلال خود ايمني عصبي_روانپزشكي باشد .
فشار رواني مي تواند موجب تسريع بروز علائم اوليه شود ومنجر به تشديد بيماري گردد.
اشكال مختلف اختلال وسواس عملي چيست؟
بر خلاف ديگر اختلالات روان پزشكي مبتلايان به اختلال وسواس عملي دامنه وسيعي از علائم را ظاهر مي سازند.
مثل اختلالات ديگري مثلاً افسردگي و يا وحشت زدگي نيست كه فرد مبتلا علايم مشابهي و تجارب مشتركي داشته باشند. در اختلال وسواس-عملي علائم اختلال بقدري از هم مجزا هستند كه مي توان آن ها را در طبقات جداگانه چه در وسواس فكري وچه در آيين منديها (وسواس عملي )دسته بندي نمود.
انواع وسواس هاي فكري
١-مسئوليت در مورد صدمه يا اشتباه
▫️نگراني يا اضطراب شديد:
-انجام اشتباهاتي كه منجر به صدمه ديدن شخص ديگري مي شود.
آسيب شخصي در نتيجه بي توجهي شما
٢-آلودگي
▫️نگراني يا اضطراب شديد:
-آب دهان ،ادرار،خون
-زباله يا ميكروب ها
-مواد شيميايي
-ميكروب ناشي از حيوانات ويا حشرات
-بيمار شدن به دليل آلودگي
-انتقال دادن آلودگي به ديگران
٣-نظم تقارن
▫️اشتغال ذهني زياد در مورد:
-نظم و دقت
-فكر به اينكه چيزي سر جاي خودش نيست
-تقارن چپ و راست
٤-خشونت و پرخاشگري
-افكار وتصاوير ذهني ناخواسته در مورد:
-صدمه زدن ياكشتن افرادي كه نمي خواهيد به آن ها صدمه بزنيد
-تصاوير ذهني يا افكار خشونت آميز
-حرف هاي ركيك،فحش هاي نژاد پرستانه،توهين و دشنام
-افكار و تمايلات اعصاب خود كن
٥-مسائل جنسي
افكار وتصاوير ذهني ناخواسته در مورد:
-مسائل جنسي ممنوعه
-هم جنس گرايي
-آزار جنسي كودكان
-رفتار جنسي پرخاشگرانه
٦-مذهب-اخلاق
-افكار وتصاوير ذهني ناخواسته در مورد:
-توهين به مقدسات
-رابطه تان با خدا
-جهنم و مجازات و گناه
-اخلاق ودرستي و غلطي كارها
-ساير موضوع هاي اخلاقي يا ناخواسته
٧-وسواس هاي جورواجور
- ابتلا به بيماري پزشكي جدي
-بيماري غيراز اختلال وسواسي -اجباري
-ظاهر فيزيكي تان
وسواس_عملي (آيين مندي هاي اجباري)
آيين مندي هاي اجباري رفتارهايي هستند كه به طور مكرر براي كاهش اضطراب وسواسي و بازگرداندن حس امنيت انجام مي دهيد.
١-وارسي_كردن
-تمايل غير قابل مقاومت براي وارسي كردن و دوباره وارسي كردن
-درها،شيرهاي آب،پنجره ها
-اشتباه وحشتناكي مرتكب نشده ايد
٢-آلودگي زدايي
-شستن با تميز كردن افراطي كه ممكن است طبق قواعد معيني باشد
٣-تكرار
-انجام انواع اعمال زير به طور مكرر:
-فعاليت هاي روزمره
-بازخواني
-لمس كردن
-شمردن تعداد دفعات تكرار
-تكرار مجدد
٤-منظم و مرتب كردن
-مرتب كردن اشياء يا نظم مشخصي
-شمردن تا يك عدد زوج براي خنثي كردن عدد فرد
-تلاش در رسيدن به توازن
خرده آيين‌مندي ها
بر خلاف رفتارهاي اجباري كه غالبا طولاني هستند،خرده آيين‌مندي ها كوتاه بوده و مي توانند خيلي ظريف و پنهاني باشند.
-انجام ساير اعمال كوتاه براي كاهش اضطراب وسواسي يا اين احساس كه ممكن است اتفاق بدي بيفتد.
-ماليدن يا تكان دادن سريع دست ها يا لباس ها براي خلاص شدن از شر ميكروب ها
آيين‌مندي هاي ذهني
-فكر كردن به واژه ها،گفته ها، تصاوير ذهني يا عبارات خاصي براي خنثي كردن وسواس ها و اضطراب.
-خواندن مكرر دعا.
-تكرار مستمر فهرست ها.
-مرور مكرر ساير موضوع ها.
-سعي در متوقف كردن يا فرونشاني افكار ناخواسته
-صرف زمان زياد در جهت توجيه منطقي يا تحليل كردن يا درك كردن يك موقعيت يا فكر وسواسي
آيين‌مندي اطمينان جويي
- پرسيدن مكرر يك نوع سوال يا سوال هاي مشابه از مردم
-جستجوي افراطي اطلاعات در اينترنت
-بازخواني كتاب ها،برچسب ها يا ساير منابع اطلاعاتي در مورد ترس هاي وسواسي تان
-تماشاي افراطي ديگران به منظور ديدن اين كه در صورت انجام كار مشابه چه اتفاقي خواهد افتاد؟
-همراه كردن شخص ديگري با خود به عنوان شكلي از اطمينان جويي
-عذر خواهي يا اعتراف يك چيز به طور مكرر