احتمالا در موارد بسیاری، در بین دوستان و آشنایان و افراد خانواده مواردی دیده‌اید که به دلایل جسمی یا درد به پزشک مراجعه کردند ولی دلیل بیماری، مشکل عصبی عنوان شده است. آیا بین روان و بیماریهای جسمی ارتباط وجود دارد؟ با سایت دکتر قاسمی همراه باشید.
اختلالات شبه جسمی گروه وسیعی از بیماری‌ها هستند که علائم جسمی مولفه اصلی آنها را تشکیل میدهد و در اثر تعاملات میان ذهن و بدن به وجود می‌آیند. در این بیماری‌ها، معاینات جسمی و بررسی آزمایشگاهی هیچ داده قابل ملاحظه‌ای که ثابت کننده بیماری جسمی باشد، نشان نمی‌دهند. در عین حال علائم بیمار، جدی و واقعی است.
معمولا بیمار مبتلا معتقد است علائم و ناراحتی او ناشی از نوعی بیماری جسمی است که یا تشخیص داده نشده و یا به شکل مناسبی درمان نشده است. به همین دلیل این افراد مدتهای طولانی به متخصصین مختلف مراجعه میکنند و اغلب انواع آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها را انجام میدهند. گاهی ممکن است همکاران پزشک پس از بررسی‌های مکرر و عدم یافتن علت بیولوژیک مربوط به شکایت بیمار، علائم را حاصل فکر و خیال بیمار بدانند. درحالیکه علائم جسمی واقعی‌اند و برای بیمار آزار دهنده‌اند.
یکی از مهمترین دلایل بروز اختلالات شبه جسمی به خصوص در کشور ما این است که فرهنگ تربیتی ما به گونه‌ای است که معمولا به دردهای جسمی کودک بیش از هیجاناتی چون خشم، شرم و اندوه او اهمیت داده میشود. بدین ترتیب کودک از همان زمان کودکی به طور ناخودآگاه می‌آموزد که احساساتی چون خشم و عصبانیت، ترس و... را به شکل علائم جسمی نشان دهد.
از نظر روانپزشکی، این اختلالات شامل چند گروه می‌باشند که طی مقالات بعدی به برخی از شایعترین آنها می‌پردازیم. همانطور که در قسمت قبل اشاره شد اصلی ترین مولفه اختلالات شبه جسمی، وجود یک یا چند مشکل جسمی است که علت مشخص مدیکال برای آنها پیدا نمی‌شود. در واقع میتوان گفت علائم جسمی ایجاد شده، به نوعی زبانِ روان (psyche) فرد می‌باشد. هر جا که انرژی روانی (خشم‌ها، ترس‌ها و نگرانی‌ها، احساس شرم یا گناه) فرصت بروز پیدا نکنند، ممکن است با زبان بدن (بروز درد و مشکل جسمی) خود را نشان دهند.
انواع اختلالات شبه جسمی
- اختلال جسمانی سازی
- خود بیمار انگاری
- اختلال بد ریخت انگاری
- اختلال درد
- اختلال تبدیلی
در اختلال جسمانی سازی شکایات متعدد جسمی در ارگانهای مختلفی وجود دارد.
از جمله مثلا:
- درد (در اندامها، مفاصل، سر،شکم، درد زمان قاعدکی یا زمان رابطه جنسی)
- علائم گوارشی مثل تهوع، نفخ، اسهال
- علائم دستگاه تناسلی مثل بی میلی جنسی، اختلال نعوظ یا انزال، بی نظمی های قاعدگی یا خونریزی شدید قاعدگی
- علامت شبه عصبی مثل احساس ضعف موضعی، فلج، اختلال تعادل، احساس وجود لقمه در گلو و اشکال بلع، بی حسی، کوری، کری، تشنج...
معمولا در این افراد ناراحتی های روانشناختی و مشکلات بین فردی واضحی وجود دارد. در موارد بسیاری اضطراب و افسردگی، همراه این اختلال دیده میشود. این اختلال، اختلالی مزمن، نوسان دار و عود کننده می‌باشد و معمولا در سنین زیر ۳۰ سال اغاز می‌گردد.
پس اگر شما از مشکلات متعدد جسمی ای رنج می برید که علیرغم مراجعات مکرر به متخصصین مختلف تشخیص خاصی نگرفته و یا از درمانهای متعدد، نتیجه ای نگرفته اید، شاید زمان آن رسیده باشد که به یک روانپزشک مراجعه کنید.
یکی دیگر از اختلالات شبه جسمی؛ اختلال بد ریخت انگاری است. این افراد اشتغال ذهنی وسواس گونه در مورد ظاهر چهره و یا بدن خود دارند. مثلا فکر میکنند خیلی بدهیکل هستند، یا بینی بزرگی دارند یا چهره شان زیبا نیست و....
معمولا رفتار وسواسی مثل وارسی ظاهر خود در آیینه دارند و این اشتغال ذهنی به اندازه‌ای زیاد است که باعث ناراحتی و اختلال در حوزه های عملکردی مهم فرد میشود. این افراد بیشتر به متخصصین پوست،داخلی یا جراحی پلاستیک مراجعه میکنند.
یک مطالعه نشان داد حدود ۹۰٪از این بیماران، در طول زندگی شان، دوره ای از افسردگی اساسی تجربه کرده‌اند، حدود ۷۰٪ اختلال اضطرابی داشته اند و حدود ۳۰٪ نیز به نوعی اختلال روانپریشانه مبتلا بوده‌اند.
این اختلال معمولا در سنین ۱۵ و ۳۰ سالگی شروع میشود و در زنان کمی بیشتر دیده میشود. در مردان بیشتر به شکل میل به بزرگ شدن هیکل و به دست آوردن عضلاتی بزرگ است.
علت بیماری مشخص نیست. مفاهیم قالبی در مورد زیبایی که در بعضی فرهنگها و خانواده ها، تاکید زیادی بر آن میشود، ممکن است در بروز بیماری نقش داشته باشد. همچنین نقش نوروترانسمیتر مغزی سروتونین نیز مطرح گردیده است.
نکته مهم این است که این افراد پس از مراجعه به متخصصین مربوطه( مثلا متخصص پوست یا جراحی پلاستیک) و رفع نقص خیالی، همچنان ناراضی بوده و دست به مراجعات مکرر می زنند.
درمان
بیماری میتواند در زندگی معمولی، حفظ شغل و نیز سلامت فرد اختلال ایجاد کند. گاهی بیمار کاملا خانه نشین میشود ، چون معتقد است به خاطر نقص خیالی مورد تمسخر دیگران قرار می گیرد. اقدام به خودکشی در یک‌پنجم موارد دیده میشود. لذا درمان این افراد حائز اهمیت است. در درمان، از دارو و جلسات رواندرمانی استفاده میشود.