چگونه فرق کودک بیش‌فعال را با کودک اضطرابی تشخیص دهیم؟
وقتی والدین کودک خود را نزد روانپزشک یا روانشناس می برند، یکی از شایع ترین شکایات، مشکلاتی است که کودک در مدرسه پیدا کرده است. یکی از جالب‌ترین مواجهات ما در این مورد این است که والدین، خودشان از قبل برای کودک تشخیص گذاشته اند. یکی از بیشترین تشخیص‌ها، بیش فعالی است. با سایت دکتر قاسمی همراه باشید.
والدین خوش فکر، در هر کجا، انتظارات بالایی از کودکان در رابطه با مدرسه دارند. بنابراین ممکن است هر گونه ضعف در مسائل مربوط به مدرسه را به اختلال بیش فعالی کم توجهی نسبت بدهند. در حالیکه ممکن است اینطور نباشد. خیلی وقتها اضطراب در کودکان شبیه به ADHD خودش را نشان میدهد. افتراق دادن این مسئله نیاز به توجه و دقت و نیز معاینه کودک دارد. چرا که هر کودک ذهن، بدن و شخصیت متفاوتی دارد که روزانه در حال تحول است.
از نظر علمی، ADHD کریتریای مشخصی دارد و مجموعه ای از علایم و خصوصیات باید در کودک؛ آن هم حداقل در دو حوزه زندگی (مثلا خانه و مدرسه) وجود داشته باشد تا تشخیص این اختلال گذاشته شود. در حالیکه والدین یا هر فرد نا آشنا ممکن است با دیدن چند علائم، اینگونه برداشت کند که کودک مبتلا به ADHD است. از نظر بالینی، بسیاری از این علائم می توانند با اضطراب هم توجیه شوند.
در نظر بگیرید شما قرار است فردا صبح یک مصاحبه کاری داشته باشید. آیا روز قبل می‌توانید روی کارهای دیگرتان تمرکز کافی داشته باشید؟ آیا ممکن نیست نسبت به روزهای دیگر، چیزهای بیشتری را فراموش کنید؟ احتمالا به جای انجام کارها، مرتبا ذهنتان به مصاحبه فردا منحرف میشود.
به دلایل متعدد بعضی بچه‌ها، نسبت به بقیه اضطرابی‌تر هستند. تصور کنید این گروه از بچه‌ها، در تمام مدت در موقعیت عصبی‌ای شبیه به آن مصاحبه کاری خواهند بود.
اگر معلم کودک به شما می‌گوید که او در کلاس درس بی توجه و حواس پرت هست، اما شما می‌بینید که کودک در خانه به راحتی می نشیند و کتاب می‌خواند بدون اینکه حواسش پرت شود، ممکن است کودک دچار اضطراب مربوط به مدرسه باشد.
نکته شایع دیگر اینکه بچه مضطرب معمولا عصبانی به نظر می‌رسد. والدین به کرّات شکایت می‌کنند که خشم کودک خارج از کنترل است. ممکن است خشم کودک ریشه در اضطراب او داشته باشد.
یکی از اولین درسهایی که نوزاد یاد می‌گیرد این است که "گریه کردن" راه مناسبی برای دریافت توجه و مراقبت است. زمانی می‌رسد که کودک آنقدر مهارت پیدا میکند که که تقاضای غذا، اسباب بازی یا وقت بیشتر برای بازی کردن میکند؛ اما هنوز نمی‌تواند بفهمد چطور می شود "مراقبت هیجانی" را به دست بیاورد. این مهارتی است که به مرور آموخته میشود. بنابراین بسیاری از رفتارهای ناخوشایند از جانب کودک مثل پرت کردن اشیا، مو کشیدن، مشت زدن و. ...ممکن است تلاشی باشد تا بتواند این مراقبت هیجانی را از والدین دریافت کند.
در نظر بگیرد کودک شما تکالیف مدرسه‌اش را تمام نکرده باشد. در این موارد واکنش شما چیست؟ معمولا والدین سوالاتی از این قبیل: "نمیخواهی نمره خوبی در کلاس بگیری؟" از کودک می‌پرسند . یعنی در واقع یک توضیح عملی از او میخواهند. کودک در اینجا با سوالاتی مواجه میشود که توانایی او در طرح ریزی و کامل کردن و اجرا کردن تکالیف را مشخص میکند.
اما والدین کودکی که مثلا به دلیل پرت کردن صندلی به دفتر مدرسه فرستاده شده، در مورد این موقعیت هیجانی کودک کاملا گیج هستند. از خودشان می‌پرسند او (کودک) چه فکری کرده؟ چرا دست به چنین رفتاری زده است؟ در بهترین حالت می پرسند چه احساسی کرده است؟
در واقع کودکی که نیاز به مراقبت و توجه عاطفی دارد، رفتارهای معینی برای کسب این مراقبت نشان میدهد. (رفتارهای خشمگینانه ای که ریشه در اضطراب کودک دارد). اضطراب سبب میشود کودک همواره در یک احساس پریشانی و وحشت بیش از حد به سر ببرد.
همبستگی بالایی بین ADHD و رفتارهای ناخوشایند در خانه و مدرسه وجود دارد. برای رسیدن به تشخیص دقیق، مهم است این نکات در نظر گرفته شوند. البته باید توجه داشت که حدود 30% کودکان مبتلا به ADHD همزمان مبتلا به اختلال اضطرابی نیز هستند، که در این صورت تشخیص علائم اضطرابی دشوار میشود.
بنابراین بسیار مهم است که کودکی دچار بیش فعالی یا کمبود توجه و یا رفتار پرخاشگرانه است، مورد ارزیابی دقیق قرار بگیرد. مطمئنا عدم درمان این وضعیت‌ها، سبب اختلال در سیر رشد روانی کودک خواهد شد، چیزی که در سنین بالاتر او را احتمالا با مشکلات عدیده‌ای روبه رو می‌سازد.